Skarbiński Stanisław (1856–1925), przemysłowiec, działacz gospodarczy i społeczny. Ur. w Krakowie, był synem Feliksa, lekarza, i Wiktorii z Hanickich.

 

Po ukończeniu szkół średnich w Krakowie S. wstąpił na politechnikę wiedeńską, którą ukończył w r. 1878 jako inżynier-technolog. W tej specjalności rozpoczął t. r. pracę w warszawskiej Fabryce Maszyn «Orthwein, Karasiński i S-ka». W r. 1880 przeniósł się do Grodźca w Zagłębiu Dąbrowskim, gdzie został naczelnym dyrektorem Fabryki «Portland-Cement» będącej własnością Stanisława Ciechanowskiego. Na tym stanowisku, które zajmował do r. 1899 i w l. 1902–12, przyczynił się do zwielokrotnienia produkcji cementu grodzieckiego, znanego także poza granicami Król. Pol., zwłaszcza w Galicji, Cesarstwie Rosyjskim i na Górnym Śląsku. W r. 1911 fabryka ta – zajmując drugie miejsce w kraju – wytworzyła przeszło 57,3 tys. ton cementu przy zatrudnieniu ok. 300 robotników i mocy maszyn parowych równej 830 KM. Prawdopodobnie w r. 1886 S. objął także dyrekcję małej podówczas Kopalni Węgla Kamiennego «Maria» (później przemianowana na «Grodziec»), należącej również do S. Ciechanowskiego. Funkcję tę sprawował aż do r. 1914; 320-osobowa załoga kopalni wydobyła wówczas ok. 50 tys. ton węgla.

 

Dziełem życia S-ego było zbudowanie w l. 1899–1901 nowej, dużej i nowoczesnej Kopalni Węgla Kamiennego «Grodziec II» eksploatującej głębsze złoża węglowe w okolicy Grodźca. Wspólnie z S. Ciechanowskim S. doprowadził po długich i skomplikowanych zabiegach do utworzenia 23 V 1899 Grodzieckiego Tow. Kopalń Węgla i Zakładów Przemysłowych z kapitałem zakładowym 1 837 500 rb, podwyższanym następnie kilkakrotnie aż do 3 501 000 rb w r. 1912 i 13 mln zł w r. 1924. Był naczelnym dyrektorem od r. 1899 całej spółki aż do śmierci. S. położył duże zasługi dla jej rozwoju, wykazując nieprzeciętne zdolności organizacyjne i handlowo-finansowe, m. in. przekonał akcjonariuszy do rezygnacji z części zysków na korzyść inwestowania dużych środków finansowych w wyposażenie i rozwój kopalni «Grodziec II». Dzięki temu stała się ona niemal od początku wzorową w całym górnictwie węglowym Zagłębia Dąbrowskiego, nie ustępując przodującym kopalniom Górnego Śląska czy Zagłębia Ruhry. S. dokładał starań, aby kopalnia otrzymała najnowsze technicznie, importowane urządzenia szybów, chodników, ścian i przodków wydobywczych, przeforsował też pełne zelektryfikowanie transportu dołowego, zbudowanie wielkiej mechanicznej płuczki i sortowni węgla oraz dużej kolonii domów mieszkalnych dla górników i urzędników, wraz ze szpitalem i szkołą podstawową dla dzieci pracowników. W r. 1913 kopalnia «Grodziec II» zatrudniała 1 250 górników, jej urządzenia poruszane były mocą 2 400 KM, a wydobycie osiągnęło 480 tys. ton węgla, co zapewniło jej drugie miejsce w górnictwie węglowym całego Zagłębia Dąbrowskiego, w r. 1924 odpowiednie wskaźniki wynosiły: 2 100 pracowników, 5 200 KM mocy napędowej i 500 tys. ton wydobycia. Od r. 1903 S. był stałym członkiem rady nadzorczej Tow. Grodzieckiego, pełniąc równocześnie taką samą funkcję w trzech innych przedsiębiorstwach uzależnionych od tej grupy kapitałowej: w Tow. Akc. Huty Żelaza «Puszkin» w Sosnowcu (1897–1918), Kopalni Rudy Żelaza «Zrobisko» w Poraju w Kieleckiem (1910–16) i w koncernie Tow. Akc. Modrzejowskich Zakładów Górniczo-Hutniczych w Sosnowcu (od r. 1922), którego był też współzałożycielem. Epizodem tylko było prowadzenie przez niego w l. 1903–6 własnego tartaku i fabryki beczek we wsi Wolica, również w Kieleckiem (roczna produkcja osiągała wartość zaledwie 56 tys. rb, przy zatrudnieniu ok. 60 robotników).

 

Dużą aktywność rozwinął S. w Radzie Zjazdów Przemysłowców Górniczych i Hutniczych Król. Pol., której na VII Zjeździe w r. 1910 został członkiem, na VIII Zjeździe w r. 1914 – wiceprezesem, a po śmierci Juliana Strasburgera w r. 1915 – prezesem. Na tym stanowisku zdołał obronić i utrzymać jedność Rady Zjazdów mimo podziału Zagłębia na dwie okupacje niemiecką i austriacką, a jednocześnie zainicjował i podjął w Radzie wydanie bardzo ważnych dla przyszłości przemysłu wydobywczego i hutniczego prac, m.in. mapy geologicznej Zagłębia Dąbrowskiego, map nadań na węgiel oraz rudy cynkowe i żelazne oraz źródłowej monografii „Przemysł górniczy i hutniczy w Królestwie Polskim” (Dąbrowa 1918).

 

W czasie pierwszej wojny światowej S. był prezesem Rady Okręgowej Władz Obywatelskich, z której ramienia zabiegał u Niemców o zaniechanie rabunku polskich kopalń i hut oraz o poprawę aprowizacji społeczeństwa Zagłębia Dąbrowskiego. W l. 1914–18 był prezesem Stowarzyszenia Techników w Sosnowcu. W październiku 1918 współorganizował Związek Górników i Hutników Polskich i został prezesem jego koła w Dąbrowie Górniczej (1915–16). W r. 1921 opublikował rozprawę Uwagi o przedwojennych i obecnych warunkach pracy na większych kopalniach węgla kamiennego w Zagłębiu Dąbrowskim („Przegl. Górn.-Hutn.” nr 8), mającą na celu przekonanie rządu polskiego o ciężkim stanie przemysłu górniczego. Obrona interesów górnictwa i właścicieli kopalń była naczelnym motywem działań i wystąpień S-ego w licznych komitetach rządowych, gdzie po r. 1918 zasiadał jako prezes Rady Zjazdów, od r. 1919 także jako wiceprzewodniczący Centralnego Związku Polskiego Przemysłu, Górnictwa, Handlu i Finansów («Lewiatan»), którego był współorganizatorem. W tym też okresie zdołał przeprowadzić przystąpienie do Rady Zjazdów Kopalń Zagłębia Krakowskiego, które po odzyskaniu przez Polskę niepodległości były tylko luźno związane z Zagłębiem Dąbrowskim.

 

Po przekształceniu Związku Górników i Hutników Polskich w Stowarzyszenie Polskich Inżynierów Górniczych i Hutniczych wybrano S-ego do Zarządu Głównego (listopad 1922), na członka honorowego (grudzień 1924) i na prezesa tegoż zarządu (luty 1925). Przez wiele lat piastował funkcję prezesa Rady Będzińskiego Tow. Wzajemnego Kredytu i Koła Macierzy Polskiej w Grodźcu, a od r. 1904 członka zarządu i rady nadzorczej Stowarzyszenia Dozoru Kotłów w Warszawie oraz członka, następnie prezesa Rady Opiekuńczej 7-klasowej Szkoły Handlowej Męskiej Zgromadzenia Kupców w Będzinie, którą hojnie wspierał finansowo. Był współzałożycielem Akademii Górniczej w Krakowie; dzięki jego inicjatywie i zabiegom Rada Zjazdów w grudniu 1919 ustanowiła fundusz pomocy materialnej dla studentów Akademii, a w l. 1922–5 spowodowała opodatkowanie wszystkich kopalń na budowę domu profesorskiego oraz laboratorium maszynowego uczelni. Sam był inicjatorem i częściowym fundatorem bursy dla młodzieży studiującej, mieszczącej się przy ul. Gramatyka 10, co upamiętnia tablica w holu budynku bursy z r. 1931. W uznaniu tych zasług Akademia 25 VI 1923 nadała S-emu doktorat honoris causa. Był też honorowym członkiem Stowarzyszenia Studentów Akademii Górniczej «Sokół». W r. 1924 odznaczony został Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta; przyznaną mu z tej okazji przez Radę Zjazdów kwotę 15 tys. zł przeznaczył w całości na fundusz stypendialny dla słuchaczy Akademii Górniczej. Zmarł 2 V 1925 w Grodźcu, pochowany został na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Jego imieniem nazwano jedną z ulic Krakowa w dzielnicy Krowodrza w pobliżu kompleksu gmachów Akademii Górniczo-Hutniczej.

 

Syn S-ego Stanisław (1886–1969), w r. 1905 ukończył politechnikę w Karlsruhe, po czym pracował u ojca, najpierw w cementowni «Grodziec», a od r. 1916 w dyrekcji Tow. Grodzieckiego, które objął po jego śmierci.

 

 

 

Słownik polskich towarzystw naukowych, W. 1994 II cz. 2; Kronika i spis absolwentów Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica 1919–1979, Kr. 1979 s. 15, 17–19, 25; Wawrykiewicz E., Spis techników w guberniach Królestwa Polskiego, W. 1899 s. 96–7; – Jaros J., Dzieje polskiej kadry technicznej w górnictwie (1136–1976), W. 1978; Kronika Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie 1919–1969, Kr. 1969; Trudne lata Akademii Górniczej, Kr. 1989; Z dziejów Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie w latach 1919–1967, Kr. 1970; – Jeziorański L., Księga adresowa przemysłu fabrycznego w Królestwie Polskim na rok 1904, 1905, 1906, 1907; Sprawozdanie Centralnego Związku Polskiego Przemysłu, Górnictwa, Handlu i Finansów za lata 1921–1925, W. 1922–6; Sprawozdanie Huty Żelaznej «Puszkin», W. 1897–1907; Sprawozdanie Grodzieckiego Towarzystwa Kopalń Węgla i Zakładów Przemysłowych, W. 1899–1911; Sroka A. R., Księga adresowa przemysłu, handlu i finansów, W. 1922, 1926; tenże, Przemysł fabryczny w Królestwie Polskim, W. 1911; tenże, Przemysł i Handel Królestwa Polskiego, W. 1912, 1914; Wierzbicki A., Wspomnienia i dokumenty (1877–1920), W. 1957 s. 193, 227, 244, 271, 290, 326; – Wspomnienia pośmiertne i nekrologi z r. 1925: „Kur. Warsz.” nr 124, 125, „Przegl. Górn.-Hutn.” nr 1 s. 590–2 (fot.), „Przemysł Metalowy” nr 19 s. 86; – AP w Kat.: Grodzieckie Tow. Kopalń Węgla…, nr 5, 51, 78, 191, 280, 376, 519, 794, 908, 967, 1076, 1214; AP w Ł.: Piotrkowska Izba Skarbowa, nr 16087, 16261, 16293, 16580, 16893, 17415, 17842, 18251.